प्रसंग १
केहि अघि एउटा कार्यक्रममा हिंसाका प्रसंग उठ्दा एकजना मित्रले सोधेका थिए "मैले केटीलाई हेरेँ केटी रिसाई त्यो पक्कैपनि उसमाथिको हिंसा हो तर यदि मैले हेर्दा केटी मुस्कुराई भने त्यो हिंसा हो की हैन ?" साधारण प्रश्न । सबैलाई हँसायो तर केहिबेर बहस पनि भयो सोहि प्रश्नमा । हो यदि केटि हाँसी वा मुस्कुराई भने त्यो हिंसा हो की हैन ? निश्कर्ष निकालियो कुनैपनि व्यक्तिको सहमति बेगर गरिने गतिविधि हिंसा जन्य गतिविधि हो यदि तिमीले कसैलाई हेर्दा उसको आपत्ति छैन भने त्यो हिंसा हैन । महिला माथि हुने हिंसा विशेषगरी पछिल्लो समय दिनानु दिन जसो समाचारका शिर्षक बनिरहेका बलात्कारका घटनाले आवज पुनः त्यहि प्रश्नले मथिंगल हल्लायो । यो प्रश्न एकजना मित्रलाई राख्दा
स्टुपिड क्वेशन भन्ने जवाफ आयो । हो सुन्दा स्टुपिड नै लाग्छ । तर कम्तिमा यो प्रश्नले हिंसा केलाई भनिन्छ भन्ने कुराको साधारण जवाफ दिन्छ त्यसैले पनि म यसलाई स्टुपिड भन्दिन । किनभने मैले हिंसाको बारेमा कसैलाई भन्नुपर्दा म यहि जवाफ दिन्छु र उसलाई हिंसा भन्या तिम्लाई शरिरका यी यी भागमा हेर्दा वा छुँदा हुन्छ भनेर व्याख्या वा विस्तार गरिरहनुपर्दैन ।
प्रसंग २
बलात्कारका घटना लगातार जसो सार्वजनिक भइरहँदा अधिकारकर्मीको आवाज पनि चर्को हुँदै गएको छ । यो आवाज त्यसै नसेलाओस । भोजपुरकी एक युवतीमाथि त्रिभुवन विमानस्थल अध्यागमन विभागमा भएको बलात्कारको घटना सार्वजनिक भएपछि सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताहरुको समूहले अकुपाई बालुवाटार भनेर बालुवाटारमा प्रदर्शन गर्ने अभियान सुरु गरे जुन जारी छ । सो अभियानमा स्वस्फुर्त रुपमा कलाकार, संचारकर्मि, अधिकारकर्मी, युवा, नागरिक समाज लगायतले सहभागिता जनाएका छन् । सुरुमा राजनीतिक नारावाजी भएपनि अहिले सो कार्य हटेको अभियानमा सक्रिय भएर लागेका अभियानकर्ताहरुको भनाई छ । सहभागि हुन्छु भन्दा भन्दै म भने सहभागि हुन पाएको छैन । अकुपाई बालुवाटारकै प्रसंगमा आज एकजना मित्रले प्रोटेस्टमा किन सहभागि नभएको भनेर फेसबुक च्याटमा सोध्नुभो । मैले भने म हरेक दिन सहभागि छु । म हरेक दिन विरोधको समाचार लेख्छु । रेडियो मार्फत प्रशारण गर्छु । मेरो जवाफको प्रतिक्रिया आएन । शायद चित्त नबुझेको हुनसक्छ । अचेल अकुपाई बालुवाटारको चर्चा निकै छ । यो अभियानले बालुवाटार र सिंहदरबारलाई छिटै ब्युँझाओस । कैले काँही त अकुपाई बालुवाटार वा यस्तै अन्य विरोधका कार्यक्रममा सहभागि नहुँदैमा महिला हिंसा विरोधि हैन रैछ भन्ने जसरी प्रश्न आउँछन् । एक अर्का मित्रको ठाडो भनाई यस्तो थियो । "तिमीहरु आफुलाई परेपछि थाहा पाउँछौ ।" उनको त्यो दरिद्र प्रश्नको जवाफ मसंग थिएन । मात्र फिस्स हाँसे । म तर्क गर्न जान्दिन र तर्कले जित्ने सामथ्र्य मसंग छैन । उनलाई तत्काल भन्न पनि सकिन "मित्र तिमी पुरुष हौ म महिला हुँ ।" सार्वजनिक सवारी साधनमा नियतबस म जस्तो तिमी छोइएको छैनौ, घचेटिएका छैनौ, सडकमा नियतबस मलाई जस्तो तिमीलाई मान्छेहरु घुरेर हेर्दैनन् । सुरक्षा दिन बसेका सुरक्षाकर्मीले शिरदेखि पाउसम्म तिमी नियाँलिएका छैनौ तर म हरेक पल्ट सुरक्षाकर्मी देखेपछि बाटो बदलेर हिँड्ने गर्छु । सडकमा दुईजना पुरुष प्रजातिका मान्छे देखेँ भने त्यो बाटो हिँड्न मैले तीन पल्ट सोच्नु पर्छ । तिमीले बालुवाटारमा हिंसा विरोधि नारा लगाइरहँदा यता मैले आज दिनभरी म माथि हुन सक्ने हिंसाबाट बच्न नयाँ नयाँ उपाय सोचिरहेको हुन्छु । किनभने मलाई थाहा छ मेरो सुरक्षा म स्वयमले बाहेक अरु कसैले गर्न वा गरिदिन सक्दैन गरिदिदैँन । त्यसैले मलाई दुई वटा सार्वजनिक यातायातको साधनमा दर्जन मान्छेहरुको घुराई र अनावश्यक छुवाई सहेर बालुवाटार घेर्न आउनुभन्दा चुपचाप टेम्पो जुन अन्य सवारी साधन भन्दा सुरक्षित मान्छु त्यो चढेर सरासर कार्यालय जानु उचित सम्झिन्छु । तिमीलाई म माथि हिंसा विरोधिको आरोप लगाउनु छुट छ मित्र । त्यसमा मलाई कुनै आपत्ति छैन । किन भने तिमीले हिंसा पिडित महिलाका आर्तनाद सुनेका होलाउ मैले प्रत्यक्ष अनुभव गरेको छु । तिमी हिंसा विरोधि हौ । तिम्रा महान विचार र तिम्रो यो दबाबलाई म सम्मान गर्छु किन भने तिमी विरोध कार्यक्रममा सहभागि छौ र मलाई विश्वास छ हिंसा विरोधि अभियानमा सहभागि कुनैपनि महिलालाई गलत नियतबाट तिमी हेर्दैनौ र विरोध कार्यक्रमबाट फर्केपछि साथीलाई हेर्न त्यो केटि त यस्ती रैछ भन्दैनौ ।
प्रसंग ३
विरोध प्रदर्शन र नाराबाजीले सरकार वा सरोकारवाला निकायलाई दबाब दिन्छनै यसमा कसैको दुई मत नहोला । तर निदाएको मान्छेलाई ब्युँझाउन सहज हुन्छ निदाएको अभिनय गर्ने मान्छेलाई ब्युँझाउन लाख कोसिस गरेपनि सकिँदैन । बालुवाटार र सिंहदरबार अहिले त्यस्तै अवस्थामा छन् । घटना थाहा नभएको होइन छ तर सुन्या नसुन्यै गर्दियो कुरै सकियो । राजनीतिक गोलचक्करबाट कसलाई फुर्सद छ र अहिले यी सब सुन्नलाई । यसो भन्दा साह्ै गैर जिम्मेवारीपूर्ण तर्क हुन्छ तर बुझ्नैपर्ने कुरा यहि हो । शत्ताको लुछाचुँडिमा अल्झिएका दलका नेताहरुलाई कहाँ यी हिंसाका नालिबेली सुन्न फुर्सद ? होइन भने पेट्रोलको भाउ दुई रुपियाँ बढ्दा सडकमा आगो बाल्ने दलका भ्रातृ संगठन अहिले कता छन् ? खै दलका महिला संगठनहरु ? घटनाहरु दिनप्रतिदिन बढिरहेका छन् खै सरकार बोलेको ? यस्तोमा मुख्य सचिवको पाठक प्रतिक्रिया आउँछ साइकल चढेर कार्यालय जाउँ । कति हाँस्नु । अनि भटराई हटाउन आन्दोलन गर्छु भन्ने विपक्षि सरकारको यो कमजोरीमा चुइक्क बोल्नु पर्दैन ? खैर दलहरुलाई शत्ताको बार्गेनिङ गर्दै फुर्सद छैन, यसमा धेरै शब्द नखर्चिउँ । मेरो भनाईको तात्पर्य के मात्र हो भने मुलुकमा दण्डहिनताको चरम अवस्थामा छ । संक्रमणकालिन राजनीतिक परिस्थितिको फाइदा उठाउनेहरु बढेका छन् । अवस्था हिजो पनि यस्तै थियो । आज पनि उस्तै छ । फरक यति हो हिजो मानिसहरु कम बोल्थे घटना लुकाइन्थ्यो आज बोल्न थालेका मात्र हुन् । आवाजहरु बुलन्द हुँदै जानुपर्छ । तर राजनीतिलाई दोष दिनुभन्दा पहिला नागरिक आफै पनि सचेत हुुनु आवश्यक छ । बलात्कार तथा महिला हिंसा जन्य घटना आज मात्र देखिएको समस्या होइन र यो तत्काल निवारण हुने विषय पनि होइन । समाज जति अघि बढ्दै जान्छ यसका प्रारुप पनि बदलिँदै जान्छ । त्यसैले दबाबसँगै जनचेतनाका कुरालाई पनि अघि बढाउनु उपयुक्त हुन्छ । धेरै जसो हिंसाका घटना घरबाटै सुरु हुन्छ । अधिवक्ता सपना मल्ल भन्छिन् समाजमा व्याप्त पितृसतात्मक सोच र मूल्य मान्यता नहटेसम्म महिला माथि हुने हिंसा अन्त्य असम्भव प्राय छ । त्यसैले हरेक पुरुषले आफुलाई पुरुष भन्दा पहिले मानव हुँ भनेर चिनुन् । हरेक परिवारका ठूला सदस्यले घरका साना सदस्यलाई हिंसाको प्रारुपबारे जानकारी गराउन् । आफ्ना छोरीहरुलाई विशेषगरि उनीहरुमाथि हुन सक्ने यौन दुव्र्यवहारबारे बेलैमा सचेत गराउनुहोस त्यहिनै सबैभन्दा महत्वपूर्ण संरक्षण हुनेछ । र आफ्ना छोराहरुलाई सिकाउनुहोस महिलाहरुलाई सम्मान गर्न ।
